W dzisiejszym świecie, pełnym konkurencji i presji, coraz częściej stawiamy przed sobą wysokie wymagania. Jesteśmy zachęcani do ciągłego doskonalenia, co zmienia sposób, w jaki oceniamy siebie i innych. Choć nie dzieje się to z dnia na dzień, z biegiem czasu coraz więcej osób staje się perfekcjonistami – dążącymi do doskonałości w każdej dziedzinie życia.
Perfekcjonizm wielu osobom wydaje się być synonimem dążenia do coraz większych osiągnięć, byciu wydajniejszym, lepszym, bardziej konkurencyjnym. W rzeczywistości jednak, często nie jest to coś, co służy naszemu rozwojowi, lecz coś, co może prowadzić do poważnych problemów psychicznych. Choć perfekcjonizm na pierwszy rzut oka może wydawać się pozytywnym podejściem do życia, to w rzeczywistości może wiązać się z poważnymi trudnościami emocjonalnymi i behawioralnymi. W tym artykule wyjaśnimy, czym jest perfekcjonizm, jak wpływa na naszą psychikę i jakie skutki może mieć dla naszego zdrowia psychicznego.
Czym jest perfekcjonizm?
Perfekcjonizm możemy zdefiniować jako nadmierną zależność samooceny od zdecydowanego dążenia do osobiście wymagających, narzuconych sobie standardów, w co najmniej jednej bardzo istotnej dziedzinie, pomimo niekorzystnych konsekwencji. Perfekcjonizm może dotyczyć różnych aspektów życia: pracy, wyglądu, relacji interpersonalnych, a nawet własnego zachowania.
Ważną częścią perfekcjonizmu jest to, że jest on dysfunkcyjny, czyli pomimo znaczących negatywnych konsekwencji, rezygnacja z dążenia do perfekcji nie wchodzi w grę. Konsekwencje, które możemy ponosić, przyjmują charakter emocjonalny (np. depresja), społeczny (np. izolacja społeczna), fizyczny (np. bezsenność), poznawczy (np. zaburzenia koncentracji) lub behawioralny (np. wielokrotne sprawdzanie pracy, nadmierny czas potrzebny na wykonanie zadań, itp.).
Perfekcjonizm a zdrowie psychiczne
Perfekcjonizm może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych i emocjonalnych. Jednym z najczęstszych skutków jest chroniczny stres, który wynika z nierealistycznych oczekiwań wobec siebie i innych. Perfekcjoniści mogą czuć się wyczerpani i przepracowani, ponieważ nigdy nie są w stanie osiągnąć oczekiwanej doskonałości. Dodatkowo, perfekcjonizm często wiąże się z lękiem, ponieważ osoby perfekcjonistyczne obawiają się, że nie spełnią oczekiwań innych lub nie będą wystarczająco dobre.
Z biegiem czasu, nieustanne dążenie do doskonałości może prowadzić do poważniejszych problemów psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy zaburzenia odżywiania. Perfekcjonizm może również wpływać na relacje interpersonalne, ponieważ perfekcjoniści mają tendencję do bycia surowymi nie tylko wobec siebie, ale także wobec innych, co może prowadzić do konfliktów i poczucia izolacji.
Perfekcjonizm a samoocena i poczucie własnej wartości
Perfekcjonizm ma silny wpływ na samoocenę i poczucie własnej wartości. Osoby, które stawiają sobie nierealistyczne cele i oczekiwania, często uzależniają swoją wartość od osiągnięć i perfekcyjnego wykonania zadań. Kiedy nie spełniają tych wygórowanych standardów, mogą odczuwać głębokie poczucie wstydu i niskiej wartości. To błędne koło, w którym perfekcjonista nigdy nie czuje się wystarczająco dobry, ponieważ zawsze dąży do ideału, który jest nieosiągalny.
Ciągłe porównywanie się do innych, a także życie w przekonaniu, że nie ma miejsca na błędy, może prowadzić do niskiej samooceny i ciągłego poczucia niewystarczalności. W rezultacie osoby perfekcjonistyczne często mają trudności z przyjęciem komplementów, docenieniem swoich osiągnięć i uznaniem swoich sukcesów. Nawet drobne niepowodzenia mogą zostać uznane za dowód na to, że nie są „wystarczająco dobre”, co może prowadzić do chronicznego stresu i lęku.
Perfekcjonizm a prokrastynacja
Jednym z najbardziej zaskakujących efektów perfekcjonizmu jest związana z nim prokrastynacja, czyli odkładanie na później ważnych zadań. Choć może się to wydawać sprzeczne, osoby perfekcjonistyczne często unikają działania, ponieważ boją się, że nie będą w stanie wykonać zadania w sposób idealny. Odkładanie na później staje się mechanizmem ucieczkowym – w obawie przed porażką i niezadowoleniem z siebie, perfekcjonista woli nie zacząć wcale, niż zmierzyć się z niedoskonałym wynikiem (w jego mniemaniu porażką). W efekcie, zamiast osiągać sukcesy, osoby perfekcjonistyczne często utkną w błędnym kole prokrastynacji.
Kliniczny perfekcjonizm vs. sumienność: Jaka jest różnica?
Często mylimy perfekcjonizm z cechą osobowości, jaką jest sumienność. Choć oba te terminy mogą obejmować dbałość o szczegóły, staranność i dokładność, istnieje różnica w ich charakterystyce, zwłaszcza jeśli chodzi o wpływ na zdrowie psychiczne.
Sumienność to jedna z cech osobowości, która znajduje się w modelu Wielkiej Piątki (Big Five) i jest uznawana za pozytywną cechę. Osoby sumienne charakteryzują się odpowiedzialnością, organizacją, dbałością o detale i dużą motywacją do osiągania celów. Sumienność pomaga w pracy i codziennym życiu, sprzyja osiąganiu sukcesów i utrzymywaniu porządku. Osoba sumienna nie ma tendencji do nadmiernego stresu związanego z dążeniem do perfekcji, a jej wysokie standardy są osiągalne i realistyczne.
Kliniczny perfekcjonizm z kolei to stan, w którym dążenie do doskonałości staje się niezdrowe. Perfekcjonista nie tylko stawia sobie nierealistycznie wysokie oczekiwania, ale również nie akceptuje porażek, ma trudności z odpoczynkiem i często czuje się przytłoczony presją, by spełnić swoje własne, wygórowane standardy. Kliniczny perfekcjonizm jest związany z dużym stresem, prokrastynacją, obniżoną samooceną i może prowadzić do poważniejszych problemów zdrowotnych, takich jak lęki, depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD), czy zaburzenia odżywiania.
Podstawowa różnica polega na tym, że sumienność jest zdrową cechą osobowości, która wspiera dążenie do celów i organizację, natomiast kliniczny perfekcjonizm staje się problematyczny, gdy nierealistyczne wymagania prowadzą do zaburzeń emocjonalnych, lęków i chronicznego stresu. Jeśli perfekcjonizm zaczyna negatywnie wpływać na jakość życia i zdrowie psychiczne, warto poszukać wsparcia, na przykład w psychoterapii, aby rozpoznać, czy mamy do czynienia z perfekcjonizmem klinicznym.
Jak radzić sobie z perfekcjonizmem?
Praca nad akceptacją niedoskonałości i ustaleniem realistycznych oczekiwań jest kluczowa w procesie leczenia. Oto kilka sposobów, które mogą pomóc:
1. Zmiana perspektywy: Zamiast dążyć do perfekcji, skoncentruj się na progresie i osiągnięciach. Zauważaj najmniejsze sukcesy i ucz się na błędach, zamiast obwiniać się za każde potknięcie.
2. Akceptacja: Naucz się akceptować, że nikt nie jest doskonały. Niedoskonałość jest częścią ludzkiego doświadczenia, a błędy są naturalną częścią procesu naszego rozwoju.
3. Ustalanie realistycznych celów: Zamiast stawiać sobie nierealistyczne cele, spróbuj określić takie, które są trudne, ale na miarę Twoich możliwości (osiągalne i mierzalne). To z pewnością pomoże Ci poczuć zadowolenie i satysfakcję z wykonanej pracy, a także zmniejszy poczucie presji.
4. Profesjonalna pomoc: Jeśli perfekcjonizm zaczyna prowadzić do poważnych problemów psychicznych, takich jak lęk czy depresja, warto rozważyć skorzystanie z psychoterapii. Psychoterapeuta pomoże Ci zrozumieć mechanizmy perfekcjonizmu i opracować skuteczne strategie radzenia sobie z nim.
Podsumowanie
Perfekcjonizm może być pułapką, w której zatrzymują się osoby dążące do nierealistycznych standardów. Choć w początkowej fazie może wydawać się motywujący, w dłuższej perspektywie może prowadzić do problemów zdrowotnych i psychicznych. Prokrastynacja, wysokie standardy i lęk przed porażką to tylko niektóre z konsekwencji perfekcjonizmu, które mogą utrudniać codzienne życie. Jednak zrozumienie mechanizmów perfekcjonizmu i praca nad jego złagodzeniem mogą pomóc w prowadzeniu bardziej zrównoważonego i satysfakcjonującego życia.
Jeśli zauważasz u siebie tendencję do perfekcjonizmu, która zaczyna negatywnie wpływać na Twoje codzienne funkcjonowanie, nie wahaj się szukać pomocy. Psychoterapia to skuteczna droga do poprawy jakości życia i lepszego zarządzania emocjami.
Bibliografia:
- Leahy, R. (2010). Pokonaj depresję, zanim ona pokona ciebie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Stoeber, J., Otto, K., Dalbert, C. (2009) Perfectionism and the Big Five: Conscientiousness predicts longitudinal increases in self-oriented perfectionism. Personality and Individual Differences, 47 (4) s. 363-368
- Hewitt, P., Flett, G., (2007) When does conscientiousness become perfectionism. Current Psychiatry. 2007, nr 6 (7)
- Stoeber, J., Becker, C., (2008). Perfectionism, achievement motives and, attribution of success and failure in female soccer players. International Journal of Psychology, nr 43 (6), 980-987
- Sanecka, E. (2014). Perfekcjonizm – pozytywny czy negatywny? Adaptacyjne i dezadaptacyjne formy perfekcjonizmu.Ogrody Nauk i Sztuk 4:242-251.
- Hewitt, P., Flett, G., Besser, A., Sherry, S., McGee, B. (2003). Perfectionism Is Multidimensional: a reply to Shafran, Cooper and Fairburn (2002). Behaviour Research and Therapy, nr 4, 1221-1236